Narzędzia garncarskie

W związku z planowaną na przyszły miesiąc wystawą czasową  „Ceramika ludowa i szlachetna z Ostrowca i okolic”, w ramach cyklu „Zabytek miesiąca” przedstawiamy dziś nie jeden, a zespół zabytków ze zbiorów naszego Muzeum związanych z dawnym rzemiosłem garncarskim – koło do toczenia naczyń, pałkę do ubijania gliny, nożyk garncarski, sitko do polew, kamień do ucierania polewy oraz drut służący do odcinania wyrobów z kręgu garncarskiego.

Garncarstwo jest jednym z najstarszych rzemiosł, praktykowanym już od neolitu. Dzięki powszechnie dostępnej glinie, pozwalało wytwarzać naczynia o dowolnych kształtach oraz inne przedmioty codziennego użytku. Początkowo naczynia lepiono z gliny ręcznie, z czasem upowszechniło się koło garncarskie, które na długie stulecia stało się nieodzownym elementem wyposażenia każdego warsztatu garncarskiego, jako podstawowe narzędzie pracy rzemieślnika.

Koło garncarskie z naszych zbiorów pochodzi z Denkowa, jednego z głównych ośrodków produkcji ceramiki w regionie. Składa się z dwóch tarcz: dolnej – napędowej oraz górnej, służącej do toczenia. Obie tarcze połączone były ruchomą osią. Koło od góry przymocowane było do ławy, a od dołu osadzone w kamiennym gnieździe tworząc z nim łożysko ślizgowe. Na ławie układano zapas gliny i podręczne narzędzia garncarskie. Glinę przed użyciem należało wcześniej dokładnie przygotować, aby była jednorodna, bez grudek i zanieczyszczeń. Jednym z narzędzi służących do uplastycznienia gliny przed podziałem na „klusy” była drewniana pałka zwana „frygą”. Z gotowego „klusa” wytaczano zamierzone formy naczynia, modelując glinę. Podczas formowania glinianych naczyń używano m. in. nożyka garncarskiego. W zbiorach naszego Muzeum znajduje się nożyk wykonany przez Juliana Kitowskiego, garncarza z Denkowa, z deszczułki sosnowej z otworem na palec.

Wymodelowany i gotowy wyrób odcinano drutem od koła garncarskiego i ustawiano na deskach do stężenia, czyli przeschnięcia przynajmniej na okres dwóch dni. Wyroby przeznaczone na przechowywanie cieczy dodatkowo były szkliwione. Szkliwo zabezpieczało naczynie przed nasiąkaniem i zabrudzeniem, zapewniało także atrakcyjny wygląd. Wykonanie właściwej glazury, dobrze zespolonej z naczyniem, równomiernie nałożonej i bez przebarwień, stanowiło duże wyzwanie dla umiejętności garncarza. Technologia wykonania polewy ceramicznej wymagała utarcia jej na idealnie miałki proszek, tak aby w piecu garncarskim rozpuszczające się związki ołowiu nie tworzyły wyprysków i zbędnej chropowatości. Do tego celu służył m.in. kamień do ucierania polewy.

Do posypywania polewy na naczynia gliniane przed ich włożeniem do pieca służyło specjalne sitko, tzw. siwka. Sitko z naszych zbiorów wykonane zostało z gliny na kole garncarskim. Jego dno po wytoczeniu zostało odcięte i zastąpione drobnym sitkiem utkanym z końskiego włosia. Wykonał go Tadeusz Górczyński,  garncarz z Kątów Denkowskich.      

Opr.: Barbara Dzioba