O oddziale

Architektura pałacu

Warto chwilę uwagi poświęcić architekturze Pałacu Wielopolskich, którego elewacje, w odróżnieniu od wnętrz, nie zostały w zasadniczy sposób od czasów budowy zmienione. Pałac wraz z parkiem składa się na zespół pałacowy, wpisany z dniem 16 września 1975 roku do rejestru zabytków nieruchomych województwa świętokrzyskiego.

Pałac Wielopolskich zaprojektowany został przez architekta Leandro Jana Ludwika Marconiego (1834-1919) w stylu eklektycznym, popularnym w Polsce końca XIX wieku. Eklektyzm jest stylem wtórnym – jedną z odmian historycyzmu, polegającym na łączeniu ze sobą w jednej budowli elementów zaczerpniętych z różnych, często bardzo odległych od siebie epok stylowych.

Architektura Pałacu Wielopolskich stanowi dość udany przykład budowli eklektycznej – ma stosunkowo niewielkie rozmiary, w dużym stopniu nawiązuje do stylu klasycystycznego, w fasadach zastosowano porządek spiętrzony, detal architektoniczny użyty został z umiarem. W rezultacie pozwoliło to uniknąć przytłaczającego wrażenia, jakie sprawia wiele innych budowli eklektycznych (przykładem mogą być warszawskie projekty Leandro Marconiego np. Pałac Branickich przy ulicy Frascati czy Bank Handlowy).

Pałac w Częstocicach usytuowany został malowniczo na łagodnym stoku lessowym, opadającym w kierunku rzeki Kamiennej. Dwukondygnacyjny podpiwniczony budynek, o ceglanych otynkowanych ścianach, zaprojektowany został na planie wydłużonego prostokąta – łączna kubatura pomieszczeń wynosi 8200m³. Przykrycie stanowi czterospadowy dach z blachy miedzianej z zadaszeniem nad dwoma ryzalitami w elewacjach wschodniej i zachodniej.

Dziewięcioosiowa symetryczna fasada pałacu charakteryzuje się przejrzystością i harmonią. Uwagę przykuwa portyk podjazdowy zwieńczony trójkątnym frontonem, wspartym na ośmiu przysadzistych toskańskich kolumnach podtrzymujących taras piętra. W dolnej części frontonu umieszczono datę MDCCCLXXXVII oznaczającą rok 1887. Ściana frontowa budynku zwieńczona jest odcinkiem attyki z umieszczoną pośrodku płyciną, na której przedstawiono herby właścicieli pałacu – Wielopolskich (Starykoń) i Laskich (herbu własnego).

Do elewacji frontowej nawiązuje elewacja południowa, ogrodowa, z parterowym tarasem. Akcentami przełamującymi monotonną powierzchnię ściany są dwa niewielkie balkony rozmieszczone analogicznie do balkonów elewacji frontowej oraz płaski ryzalit.

Z budynkiem pałacu sąsiadowały budynki gospodarcze, w dużej części nieistniejące. Część zachowanych do dziś, nie wchodzących w skład zespołu muzealnego, służy celom mieszkalnym.

Wnętrze pałacu

W związku z nową funkcją, którą miał pełnić budynek jako siedziba Muzeum Regionalnego, jego wnętrze niemal całkowicie przebudowano. Zgodnie z koncepcją Biura Projektów Budownictwa Miejskiego w Radomiu, w czasie remontu przeprowadzonego w latach 1963-1966, zmieniono układ przestrzenny piętra, funkcję komunikacyjną parteru, skanalizowano budynek, wymieniono instalację elektryczną i założono instalację centralnego ogrzewania, zdemontowano piece kaflowe, zburzono wschodnią klatkę schodową. Z wystroju architektonicznego parteru pozostawiono sztukaterie w formie nadproży, pilastrów, fryzu i rozet na sufitach.

Wejście prowadzi nas do reprezentacyjnego holu, którego przestrzeń podzielona została przez trzy pary toskańskich kolumn. Po prawo od wejścia znajduje się pomieszczenie, będące pierwotnie gabinetem właściciela, obecnie pokojem dyrektora muzeum. Po przeciwnej stronie szatnia i kasa muzeum, stanowiąca dawniej, wraz z dwoma pokojami administracji pomieszczenie biblioteki pałacowej. Z holu wejście prowadzi do wszystkich sal parteru, które obecnie przeznaczone są na potrzeby wystaw stałych.

Na osi wejścia znajduje się najbardziej reprezentacyjna sala, zwana Czerwoną ze względu na kolor tkaniny obicia ściennego. Powierzchnia jej ścian przedzielona jest przez kanelurowane pilastry. Z lewej strony z Salą Czerwoną sąsiaduje sala, prawdopodobnie pełniącą pierwotnie funkcję jadalni. Z pomieszczeń parteru najbardziej zmieniona została sala balowa znajdująca się po prawo, obecnie zwana Salą Kominkową z racji współcześnie wybudowanego w niej kominka. Równowaga jej pierwotnego układu została zakłócona poprzez połączenie z sąsiednim pokojem, przez co powstało pomieszczenie przypominające kształtem literę „L”.

Przebudowane zostały piwnice pałacowe, które częściowo służą za magazyny i pomieszczenia gospodarcze. W pozostałej części urządzane są wystawy czasowe i lekcje muzealne.

Piętro budynku, na które prowadzi współcześnie wybudowana klatka schodowa, zostało niemal całkowicie przebudowane – pozostawiono jedynie niezbędne dla konstrukcji budynku ściany nośne. Historyczny układ pomieszczeń widoczny jest w części magazynowej, niedostępnej dla zwiedzających.