Grocik z Krzczonowic

Krzemienny grocik strzały został odnaleziony w 2011 roku, w czasie badań archeologicznych prowadzonych przez pracowników Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim na stanowisku nr 63 w Krzczonowicach  (woj. świętokrzyskie, pow. ostrowiecki, gm. Ćmielów). Odkrycia dokonał mgr Kamil Kaptur w czasie prowadzenia badań geofizycznych przy północnej granicy stanowiska.

Grocik, wykonany z krzemienia pasiastego barwy szarobrązowej jest niewielki, ma bowiem jedynie 2,5 cm długości, 0,9 cm szerokości i 0,3 cm grubości. Został wytworzony techniką odłupkową z jednego, cienkiego odłupka krzemiennego. Jego powierzchnia została wykończona płaskim retuszem, pokrywającym całą powierzchnie przedmiotu. Grocik posiada charakterystyczną wnękę u podstawy. Archeolodzy sporządzający dokumentację (mgr A. Jedynak, mgr K. Kaptur) stwierdzili dobry stan zachowania zabytku.

Stanowisko nr 63 w Krzczonowicach zostało odkryte w latach 70-tych XX wieku w czasie badań powierzchniowych prowadzonych przez Krzysztofa Kowalskiego z PMA. Odnaleziono tu ślady osadnictwa dla kultury amfor kulistych, a także ceramikę i zabytki krzemienne. Wśród śladów osadnictwa znalazły się głównie jamy o charakterze gospodarczym, które mogły być związane z obiektami mieszkalnymi. Istniała tu duża osada kultury amfor kulistych zajmująca powierzchnię ok. 1 hektara. Badania archeologiczne prowadzone były przez pracowników M H-A na terenie osady kultury amfor kulistych w Krzczonowicach w latach 2006-2008. W latach 2010-2011 prowadzono tu także badania geofizyczne z udziałem P. Wronieckiego, które pozwoliły stwierdzić, że stanowisko nr 63 liczy ok. 2,5-3 ha powierzchni. Odnaleziono tam także jeden grób szkieletowy.

Osada w Krzczonowicach stanowiła prawdopodobnie część zaplecza osadniczego kopalń krzemienia pasiastego w dolinie rzeki Kamiennej. Na stanowisku nr 63 w Krzczonowicach odkryto także ślady późniejszego osadnictwa z epoki żelaza, związanego z kulturą pomorską i kulturą przeworską. W czasie weryfikacyjnych badań archeologicznych w 2010 roku odkryto także obiekt z wczesnej epoki żelaza, w którym znajdowały się zabytki należącego do tzw. grupy tarnobrzeskiej kultury łużyckiej i kultury pomorskiej.

Grocik został wykonany przez przedstawicieli ludności późnoneolitycznej kultury ceramiki sznurowej. Apogeum rozwoju tej kultury przypada na lata 2800-2400 przed Chr. Jej zasięg objął obszary od podnóża Alp i doliny ren po dolinę Wołgi. Z Polski pochodzą m. in. znaleziska krakowsko-sandomierskiej grupy kultury ceramiki sznurowej i kultury złockiej. Jej przedstawiciele byli wysoce mobilni i pozostawili po sobie przede wszystkim groby. Wraz z rozprzestrzenieniem się tej formacji kulturowej upowszechniły się nowe wzorce zachowań i typy pochówków. Pojedyncze pochówki pod kurhanami, w których składano zmarłych wraz z naczyniami ceramicznymi, toporami kamiennymi i narzędziami krzemiennymi upowszechniły się na szerokich obszarach Europy, także w Polsce. Zmarłych w kulturze ceramiki sznurowej składano do jam grobowych ułożonych na wznak, lub na boku (mężczyzn na prawym, kobiety na lewym). Wśród składanych do grobów przedmiotów ważną pozycję zajmowało uzbrojenie: topory kamienne, sztylety, groty strzał. Groty strzał były zapewne częściami całych strzał, które uległy rozkładowi. Świadczą one o używaniu broni miotającej przez wojowników kultury ceramiki sznurowej. W walce posługiwali się oni toporami kamiennymi oraz łukami wystrzeliwującymi strzały z krzemiennymi grotami. Co ciekawe topory oraz łuki i strzały były podstawowymi broniami używanymi nie tylko w pradziejowej Europie, ale także w istniejących w tym samym czasie cywilizacjach miejskich Bliskiego Wschodu. Charakterystyczne strzały z wklęsłą podstawą były typowe dla opisywanej kultury i są znajdowane w wielu grobach. Niekiedy w grobach znajduje się nawet 30 grotów strzał, co świadczy o dużym znaczeniu tej broni. Produkcja bifacjalnie obrobionych grotów strzał była typowa dla kultur późnego eneolitu na ziemiach polskich. W przypadku grocika z Krzczonowic wykorzystano do jego wykonania krzemień pasiasty, z którego zazwyczaj wykonywano jedynie siekiery i dłuta.

Opr. dr Szymon Modzelewski – Dział Archeologii MHA