Narzędzie z poroża

Wśród zabytków przechowywanych w zbiorach Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim znajdują się liczne narzędzia górnicze. Wśród nich możemy znaleźć narzędzie wykonane z poroża jelenia. Narzędzie najprawdopodobniej pochodzi z pola górniczego w Krzemionkach.

Narzędzie zostało wykonane z odrostka poroża jelenia. Ma kształt łukowaty i grubą podstawę. Zwęża się w kierunku spiczastego wierzchołka. Narzędzie zostało uformowane poprzez nacięcie jego zewnętrznej warstwy i odłamanie go od reszty poroża. W jego dolnej części widoczny jest poprzeczny ślad po nacinaniu oraz podłużne, równoległe ślady po zestrugiwaniu zewnętrznej warstwy poroża. Wierzchołek narzędzia jest wytarty, z widocznymi, drobnymi i poprzecznymi zarysowaniami. Narzędzie zachowało się w dobrym stanie. Opisywany przedmiot ma długość 18,8 centymetrów. Jego średnica u podstawy wynosi 2,3 cm, a w części środkowej 2,1 cm. Jego barwa została określona jako szara, przechodząca do jasnobrunatnej.

Narzędzie zostało wykonane metodą nacinania, łamania i zestrugiwania. Jego kształt wskazuje, że wyprodukowano je z odnogi poroża jelenia, wyrastającej z tzw. tyki (czyli głównej gałęzi poroża wyrastającej z głowy zwierzęcia). Odnogi takie w zależności od położenia na tyce noszą nazwy oczniaków, nadoczniaków i opieraków. Poroża jeleni i saren były jednym z podstawowych surowców, z których w neolicie i wczesnej epoce brązu wykonywano narzędzia górnicze używane w kopalniach krzemienia. Narzędzia te szybko się zużywały w czasie urabiania skał wapiennych w kopalniach i górnicy musieli dysponować przygotowaną uprzednio ich większą ilością. Badacze uważają, że poroża używane do produkcji takich narzędzi pochodziły wyłącznie ze zwierząt upolowanych, a nie z tzw. zrzutków, czyli poroża zrzucanego przez zwierzęta co roku. Surowca dostarczali zatem myśliwi, którymi często mogli być sami górnicy. Narzędzia z poroża pełniły funkcję klinów, dźwigni, grac, dłut, pobijaków.

Narzędzia rogowe były znajdowane w wyrobiskach kopalń krzemionkowskich i w hałdach na polu górniczym w trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych przez archeologów. Kształt opisywanego narzędzia wskazuje, ze mogło ono pełnić rolę rogowego klina lub dźwigni, używanej do podważania i wydobywania ze skały wapiennej występujących w niej konkrecji krzemienia pasiastego. Podobne narzędzia znane są z badań prowadzonych w Krzemionkach i na innych pradziejowych polach górniczych. Stanowiły one element zestawu niezbędnych narzędzi górniczych w epoce kamienia. Sposób wykonania i obróbki opisywanego przedmiotu jest typowy dla innych narzędzi rogowych znanych z Krzemionek. Jest to klin-dźwignia, którą można zaliczyć do typu A1 lub fragment dużego kilofa rogowego typu B4 wg A. Boguszewskiego. Ślady zużycia na jego powierzchni są widoczne głównie przy wierzchołku. Bliższe datowanie narzędzia nie jest możliwe ze względu na brak bardziej szczegółowych informacji o kontekście jego znalezienia.

Opr. dr Szymon Modzelewski – Dział Archeologii MHA