OSTROWCE. Mapa żydowskiego miasta ✡️ Spotkanie promocyjne i spacer

Stowarzyszenie Kulturotwórcze Nie z tej Bajki oraz Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim zapraszają na spotkanie promujące mapę miejsc związanych z ostrowieckimi Żydami ✡️

Wydawnictwo jest efektem projektu „OSTROWCE” współfinansowanego przez Forum Dialogu i ostrowieckie muzeum. Mapa w dwóch wersjach językowych jest podsumowaniem stanu wiedzy oraz narzędziem, które pozwoli prowadzić edukację w tym ważnym temacie.

🟪 Spotkanie promocyjne z prezentacją mapy i rozmową z jej autorami odbędzie się w piątek 15 listopada 2024 r. o godzinie 17.00 w Pałacu Wielopolskich w Częstocicach – oddziale Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim (ul. Świętokrzyska 37, Ostrowiec Świętokrzyski).

🟪 Kolejnego dnia, 16 listopada 2024 r. o godzinie 11.00 zapraszamy na spacer szlakiem wybranych miejsc, który poprowadzą członkowie zespołu merytorycznego tworzącego mapę. Miejscem zbiórki jest ostrowiecki Rynek (przy globusie).

Podczas spotkania promocyjnego i po premierze mapa będzie dystrybuowana w miejscach związanych z lokalną kulturą i turystyką. Udział w wydarzeniach oraz egzemplarze mapy OSTROWCE są bezpłatne.

Autorzy tekstów: Wojtek Mazan, Jacek Podsiadło, Łukasz Wójcik
Redakcja: Jacek Podsiadło
Projekt graficzny: Maciej Biedka
Tłumaczenie: Zbigniew Talaga
Realizacja: Wojtek Mazan, Anna Boroń
Wydawca: Stowarzyszenie Kulturotwórcze Nie z tej Bajki
Współpraca: Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim
Projekt współfinansowany przez Forum Dialogu

Słowo wstępne do mapy:

Ostrowce to nazwa naszego miasta w języku jidysz i mianownik liczby mnogiej tej samej nazwy w języku polskim.

Od swego zarania był Ostrowiec miastem Polaków i Żydów. Powstał w 1596 r. a pierwsza wzmianka o tutejszych Żydach pochodzi z roku 1631. Od połowy XVII wieku liczba żydowskich mieszkańców stale rosła, aby na przełomie XIX i XX w. stanowić wyraźną większość. W okresie międzywojennym znacznie poszerzono granice miasta i rozbudowano przemysł ciężki. Wówczas nastąpiła przemiana Ostrowca z miasteczka o charakterze sztetlu w modernizujące się miasto z aspiracjami. Tuż przed II wojną światową Żydzi stanowili nieco ponad jedną trzecią ostrowczan.

Kres istnieniu żydowskiego Ostrowca położyła II wojna światowa. W kwietniu 1941 r. Niemcy utworzyli w mieście getto. Obejmowało ono rynek z przyległymi ulicami, czyli niemal całą starą zabudowę miasta. W getcie znalazło się ponad 16 tys. osób, wliczając w to Żydów wysiedlonych z Konina i okolic oraz z Wiednia. W całym okresie istnienia getta z głodu i chorób zmarło ok. 10% jego mieszkańców. Wysiedlenia i wywózki prowadzono od października 1942 r. do marca 1943 r., kiedy nastąpiła ostateczna likwidacja ostrowieckiego getta. Szacuje się, że w Zagładzie zamordowano prawie 95% tutejszych Żydów. Nieliczni ocalali powrócili po wojnie do Ostrowca, by w pośpiechu go opuścić po pogromie kieleckim w lipcu 1946 r.

Żadna ulica w Ostrowcu nie ma za patrona żydowskiego obywatela miasta. Nie znajdziemy Żyda wśród absolwentów, którymi szczycą się po dziś dzień ostrowieckie szkoły. Wraz z zagładą społeczności Żydów ostrowieckich dokonało się zniszczenie ich kultury, przepadła także ogromna większość dokumentów ich dotyczących. Rzadko udało nam się dokładnie ustalić daty funkcjonowania obiektów, o których opowiadamy, ale w znakomitej większości zebrane przez nas informacje odnoszą się do dwudziestolecia międzywojennego. Wielu istotnych miejsc żydowskiego Ostrowca nie byliśmy w stanie wskazać na naszej mapie, a tam gdzie się to udało, często musieliśmy się uciekać do formuł „miejsce po”, „nieistniejący” albo „niegdysiejszy”. Oddajemy tę skromną mapkę do rąk użytkowników świadomi licznych jej braków, ale też świadomi, że dzisiejszy Ostrowiec jest jednym wielkim „miejscem po”.

Wojtek Mazan, Jacek Podsiadło, Łukasz Wójcik