Misa gliniana

Wśród zabytków przechowywanych przez Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim znajdują się dość liczne przedmioty związane z wczesną epoką żelaza. Jest wśród nich misa gliniana. Jest to zabytek o nieznanym miejscu pochodzenia i znalezienia.

Jest to naczynie gliniane w formie półkolistej, płytkiej, szerokootworowej, o łukowatych ściankach. Brzeg naczynia jest lekko wychylony na zewnątrz. Przy zaokrąglonej krawędzi wylewu umieszczono niewielkie uszko. Naczynie posiada mocno wyodrębnione dno w postaci stopki o wysokości 0,6 cm. Wysokość naczynia wynosi 7 cm, a jego średnica ok. 21,8 cm. Średnica dna wynosi 6,8 cm. Opisywanej misie brakuje fragmentu brzuśca z wylewem. Naczynie zostało wykonane techniką ręcznego lepienia z gliny i wypalone.

Pochodzi ono z wczesnej epoki żelaza i należy do funkcjonującej wówczas na ziemiach polskich kultury pomorskiej. Naczynie pochodzi najprawdopodobniej z grobu ciałopalnego, w którym pełniło funkcję pokrywki na popielnicę zawierającą spalone szczątki zmarłej osoby.

Misy przykrywające popielnice znane są z wielu stanowisk kultury pomorskiej. Misy z półkulistym brzuścem i wychylonym za zewnątrz wylewem, zaopatrzone w niewielkie uszka są powszechnie spotykane na cmentarzyskach związanych z tą kulturą. Wiele popielnic było zwykłymi naczyniami zawierającymi prochy zmarłych, przykrywanymi misą lub talerzem (w przeciwieństwie do urn twarzowych nakrywanych czapkowatą pokrywką).

Kultura pomorska rozwijała się na ziemiach polskich pomiędzy VII a III w. przed Chr. Powstała ona na bazie funkcjonującej na obszarze Pomorza Gdańskiego od schyłku epoki brązu grupy kaszubskiej kultury łużyckiej. Rozkwitła ona w okresie halsztackim D oraz we wczesnym i środkowym okresie lateńskim. Ludność kultury pomorskiej stosowała ciałopalny obrządek pogrzebowy. Zmarłych wraz z towarzyszącymi im przedmiotami (bronią, ozdobami metalowymi) składano na specjalnie skonstruowanym stosie pogrzebowym i spalano. Po dokonaniu kremacji spalone szczątki ludzkie  zbierano i składano w naczyniach glinianych, zwanych popielnicami. Szczątki zmarłych chowano w popielnicach na płaskich cmentarzyskach, często w skrzyniach zbudowanych z kamiennych głazów lub ciosów (najczęściej bloków piaskowca). Skrzynie mogły zawierać większą ilość popielnic. Popielnice nakrywano często dużym naczyniem zwanym kloszem, albo glinianymi misami. Przeważały groby płaskie, ale zdarzały się także pochówki pod kurhanami.

Kultura pomorska upowszechniła się drogą przyswajania nowych wzorców kulturowych i gospodarczych, a także wskutek migracji ludności z Pomorza na południe. Tryb życia jej twórców wynikał z kryzysu struktur społeczno-gospodarczych u progu epoki żelaza, który dotknął społeczności kultury łużyckiej. Jego przyczyną były niekorzystne zmiany klimatyczne i wydarzenia polityczno-militarne. Kultura pomorska objęła swoim zasięgiem także obszary górnego dorzecza Wisły, a związane z nią znaleziska są dość liczne na obszarze Wyżyny Sandomierskiej i doliny rzeki Kamiennej. Groby podkloszowe kultury pomorskiej znane są m. in. z Ćmielowa, gdzie odkryto podobne popielnice, oraz z okolic Opatowa.

Opr. dr Szymon Modzelewski – Dział Archeologii MHA