Region || Kaplica św. Katarzyny Aleksandryjskiej

Kaplica św. Katarzyny Aleksandryjskiej, stan w 2023 r., fot. K. Nachyła

Przy trakcie z Ostrowca do Iłży istniały w XIX wieku dwie niewielkie, sąsiadujące ze sobą leśne osady o tej samej nazwie – Kaplica. Pierwsza należała do gminy Częstocice i parafii Ostrowiec w powiecie opatowskim. Druga, położona tuż obok, znajdowała się już w gminie Błaziny i parafii Kunów w powiecie iłżeckim. Obie swą nazwę zawdzięczają znajdującemu się w pobliżu wyjątkowemu zabytkowi – gotyckiej kaplicy św. Katarzyny Aleksandryjskiej.

Kaplica wzniesiona została w 1430 roku z inicjatywy biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego jako granicznik pomiędzy kluczami dóbr biskupich – iłżeckim i kunowskim. Budynek wymurowany został z cegły i kamienia na planie ośmioboku. Posiada prostokątny otwór wejściowy, a od strony wschodniej gotyckie, ostrołukowe okienko. Nad wejściem, w niszy, mamy tablicę z herbem fundatora – Dębno. Nad kartuszem herbu widnieje kapelusz kardynalski, a poniżej wyryto napis EA 1403C (Episcopus Anno 1430 Cracoviensis) oraz datę renowacji (1703). Wewnątrz znajduje się ołtarz z barokową rzeźbą św. Katarzyny.

Niegdyś w pobliżu kaplicy znajdował się erem. Jeden z mieszkających w nim pustelników, Jakub Nawojski odnowił kaplicę we wspomnianym roku 1703, co poświadcza wyryty poniżej herbu napis „Reparavit F. Iacobus Fr. Nawoyski Eremita An. 1703 Dz. 5 Maia”. W późniejszych czasach kaplicę odnawiali też właściciele pobliskiego Janika. W 1979 roku Stanisław Jeżewski, zasłużony działacz ostrowieckiego PTTK, umieścił na ścianie kaplicy tablicę upamiętniającą zwycięską bitwę Karola Kality „Rębajły” stoczoną w lasach iłżeckich 17 stycznia 1864 roku.

Z samotną, zagubioną wśród lasów kaplicą wiążą się i inne, ciekawe historie. Według ks. A. Bastrzykowskiego w czasie potopu szwedzkiego w pustelni przy kaplicy ukrywał się kunowski proboszcz Walenty Prusinowski. Tutaj też ponoć zmarł i został pochowany. Niektórzy twierdzą, że w latach 1863-1864 kaplica miała być punktem kontaktowym działających w okolicy oddziałów powstańczych. Pewne jest natomiast, że unikatowa kaplica św. Katarzyny jest jednym z niewielu zabytków gotyckich na terenie powiatu ostrowieckiego oraz prawdopodobnie najstarszą wolnostojącą kaplicą w Polsce.

Opracowanie: Katarzyna Nachyła