Siekiera kamienna

Wśród pradziejowych zabytków znajdujących się zbiorach Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim wyróżniają się liczne przykłady siekier i toporów kamiennych. Jedną z nich jest nietypowa siekiera kamienna znaleziona w miejscowości Pieczonogi (woj. świętokrzyskie, pow. staszowski, gm. Oleśnica).

Przedmiot został wykonany ze skały krystalicznej, czyli z granitu. Jest to szczególnego rodzaju siekiera, wykonana ze zniszczonego topora kamiennego. Na jej płaskiej ścianie bocznej widoczny jest zachowany fragment otworu topora. Druga, zaokrąglona ściana siekierki odzwierciedla pierwotną formę topora. Ostrze opisywanej siekiery jest nieco szersze, niż jej obuch. Pierwotnie spodnia część topora, z którego wykonano siekierę była bardziej płaska niż górna.

Siekiera jest przedmiotem o długości 14 cm. Jej grubość wynosi 3,2 cm, a szerokość 6,2 cm. Została wykonana metodą szlifowania, prawdopodobnie za pomocą piasku, wody i fragmentów innych twardych skał. Barwa powierzchni siekiery jest zróżnicowana, od jasnoszarej do ciemnoszarej, ze względu na zróżnicowane ubarwienie elementów struktury krystalicznej granitu. Na powierzchni przedmiotu widoczne są plamy tłustej substancji niewiadomego pochodzenia. Stan zachowania zabytku oceniono jako dobry.

Siekiera z Pieczonóg jest wyraźnym przykładem wtórnego wykorzystania zepsutej lub zniszczonej broni (topora granitowego) do wytworzenia narzędzia, czyli kamiennej siekiery. Takie wtórne wykorzystywanie różnych przedmiotów było dość częstym zjawiskiem w pradziejach. Siekiery były stosowane przede wszystkim jako narzędzia, np. do obróbki drewna. Mogły być także w razie potrzeby wykorzystane w charakterze broni.

Siekierka kamienna z Pieczonóg jest zabytkiem związanym z późnoneolityczną kulturą ceramiki sznurowej. Wytwarzanie kamiennych toporów i siekier w pradziejach było długotrwałym procesem. Do ich produkcji wybierano odpowiednie fragmenty skał, które obtłukiwano. Następnie przedmiot gładzono i szlifowano przy użyciu fragmentów skał, piasku i wody. Używano w tym procesie płyt szlifierskich wytworzonych z innych twardych skał, np. z granitu. Okrągłe otwory służące do mocowania styliska topora wiercono za pomocą ręcznych świdrów łukowych i mokrego piasku. Ślady takiego otworu, pochodzącego właśnie z pierwotnego topora, widoczne są na opisywanej siekierze. Wykorzystywano wiertła wykonane z kości i rogów zwierzęcych. Pradziejowi wytwórcy mogli używać także specjalnych świdrów z obciążeniem, osadzonych w drewnianych ramach. Ważne było odpowiednie umieszczenie wierconego otworu, od którego zależało wyważenie i użyteczność broni. Pod koniec procesu produkcji topór polerowano i szlifowano na kamiennych płytach szlifierskich, by nadać mu ostateczny kształt. Szlifowaniu poddawano także siekiery.

Do wykonywania toporów używano przede wszystkim skał krystalicznych. Na obszarze dzisiejszej Polski do produkcji wykorzystywano skały magmowe występujące na Dolnym Śląsku: granity, serpentynity, amfibolity, bazalty i gabro. Ludność kultury ceramiki sznurowej wytwarzała siekiery o bardzo zróżnicowanym kształcie z różnych materiałów (zarówno ze skał krystalicznych, jak i różnych rodzajów krzemienia, przy czym z tego ostatniego materiału o wiele częściej). Siekiery krzemienne i kamienne, tak samo jak topory, składano do grobów zmarłych ze środowiska kultury ceramiki sznurowej.

Siekiery wykonane ze skał magmowych znane są ze stanowisk archeologicznych kultury ceramiki sznurowej z obszaru Małopolski (Iwanowice, Polanowice). Kultura ceramiki sznurowej rozwijała się na ziemiach polskich w okresie 2800-2200 przed Chr. Jej zasięg obejmował wielkie obszary od dorzecza górnej i środkowej Wołgi po Alpy i dolinę Renu. Charakteryzowała się ona zunifikowanym rytuałem pogrzebowym i jednolitymi formami artefaktów, zwłaszcza w najwcześniejszej fazie swojego istnienia. Wielu badaczy wiąże ją z ekspansją najwcześniejszych ludów indoeuropejskich w Europie.

Opr. dr Szymon Modzelewski – Dział Archeologii MHA