Region || Ptkanów

Widok na wzgórze od strony północno-zachodniej, stan na 2021 r.; fot. R. Trochimiak, NID (źródło: www.zabytek.pl, domena publiczna)

W niewielkiej odległości od Ostrowca Świętokrzyskiego znajduje się wyjątkowe w skali regionu miejsce – Ptkanów. To przykościelna osada leżąca na Wyżynie Opatowskiej pomiędzy wsiami Podole i Lipowa, w której znajduje się średniowieczny kościół otoczony nowożytnym murem obronnym z bastionami i basztami.

Świątynię pod wezwaniem Św. Idziego Opata, jednego z 14 Świętych Wspomożycieli, wzniesiono z ciosów lokalnego piaskowca podolskiego na szczycie lessowego wzgórza otoczonego dziś malowniczymi polami i łąkami. Stąd rozpościera się widok na bliższą i dalszą okolicę oraz klasztor Świętego Krzyża na Łysej Górze, który, w razie niebezpieczeństwa, ostrzegany był podobno światłem z ptkanowskiej dzwonnicy.

Fundację pierwszej, niezachowanej świątyni przypisuje się Duninowi herbu Łabędź i datuje na XII wiek, lecz dzisiejszy kościół jest późniejszy – pochodzi z przełomu XIV i XV wieku. Jak podaje Jan Długosz, jego fundatorem był Domarat herbu Grzymała, właściciel pobliskich majątków Podole i Lipowa. Świątynia jest jednonawowa, orientowana, wybudowana w stylu późnogotyckim – z dachem dwuspadowym, wąskimi oknami i prezbiterium podpartym szkarpami. W latach 1906-1910 przeprowadzono jej poważną przebudowę, w trakcie której m.in. wydłużono nawę w kierunku zachodnim i nadano neogotycki wygląd fasadzie.

Wnętrze świątyni zawiera ciekawe elementy, m.in. chrzcielnicę i prezbiterium ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym, jednak tym, co jest w Ptkanowie naprawdę unikatowe, to imponujące obwarowania kościoła. Mur obronny otaczający teren dawnego cmentarza przykościelnego wzniesiono w końcu XVI wieku na planie nieregularnego ośmioboku. W jego narożach wybudowano na przemian małe pięcioboczne bastioniki oraz baszty, z których największą jest dwukondygnacyjna dzwonnica, pełniąca niegdyś rolę wieży bramnej. Mieszkał w niej stróż, a pod nią znajdować się miało wejście do podziemi prowadzących do starej plebanii i dalej, poza teren kościelny.

Otoczenie kościoła obfituje w ciekawe obiekty – nagrobki z dawnego cmentarza, kamienny zegar słoneczny, inskrypcje i płaskorzeźby w ścianach świątyni i dzwonnicy. Istnieją także teorie o obecności w Ptkanowie templariuszy, choć jak dotąd nie zostały one potwierdzone. Jednak nawet bez nich ponad 800-letnie założenie zasługuje na zainteresowanie i odwiedziny.

Opracowanie: Magdalena Głąb

Polecamy stronę zabytek.pl, prezentującą wirtualny spacer i modele 3D https://zabytek.pl/pl/obiekty/podole-zespol-kosciola-par-pw-sw-idziego