Tradycje || Gaik, Maik, Nowe Latko

Gaik nad Dunajcem, lata 70. XX wieku, ze zbiorów NAC, domena publiczna

Nadejście wiosny było zawsze wyczekiwanym i ważnym wydarzeniem, obudowanym wieloma wierzeniami i obrzędami. Wśród nich znajdziemy zapomniany zwyczaj wiosennych pochodów zwany Gaikiem, Maikiem lub Nowym Latkiem, korzeniami sięgający czasów pogańskich – kultu słowiańskiego bóstwa gościnności Radegasta lub Tura, bóstwa przyrody. Podobne zwyczaje występowały, pod różnymi nazwami, w wielu regionach Europy (m.in. „floralia” w starożytnym Rzymie, ukraińska „haiwka”, białoruskie „zielone wino”, czeska „Kralowa nedele”). W czasach chrześcijańskich Gaik obchodzono tuż po Świętach Wielkanocnych lub w maju.

Gaik to nazwa obrzędu oraz niesionej podczas niego zielonej gałęzi, zazwyczaj sosnowej, uciętej z czubka choinki (tam zamieszkiwać miał duch drzewa), przystrojonej wstążkami, dzwonkami, papierowymi kwiatami i świecidełkami. Obnoszono ją od domu do domu w wesołym pochodzie młodzieży, przy śpiewie i życzeniach pomyślności:

Nasz maik zielony, pięknie ustrojony,
co go ustroiły, co go umaiły
nadobne dzieweczki w jedwabne wstążeczki,
nadobne, nadobne, do róży podobne. 
Wszędzie sobie chodzi,
bo mu się tak godzi.
Z nim do dworu wstępujemy,
szczęścia zdrowia winszujemy,
na ten Nowy Rok, co mi dał Pan Bóg. 

Czasami do gaika przyczepiano lalkę, zwaną Nowym Latkiem, a obchód poprzedzano niszczeniem uosobienia zimy – Marzanny, zwanej też Karnawałem lub Śmiercią. W niektórych regionach, zamiast lalki, obnoszono młodziutką dziewczynę – Królową, recytując przy tym: „Marzena ze wsi, a lateczko do wsi!”. Zewsząd płynęły słowa pełne radości i nadziei, świadczące o tym, jak silna była w ludziach wiara w moc wypowiadanych wiosną życzeń.

Jeśli jesteście ciekawi, jak odbywał się Gaik w naszej okolicy, z pomocą przybywa świętokrzyski folklorysta – Stanisław Suchorowski, ze swoim scenariuszem obrzędu z 1938 roku, https://polona.pl/item/gaik-swietokrzyski-widowisko-obrzedowe-w-1-odslonie,NzMxMzI0MDQ/#info:metadata

Opracowanie: Magdalena Głąb