Misa gliniana z Rudy Kościelnej

Zbiory Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim obfitują w naczynia ceramiczne z różnych okresów pradziejów i z czasów historycznych. Jest wśród nich nowożytna misa gliniana znaleziona w Rudzie Kościelnej (gm. Ćmielów, pow. ostrowiecki). Pochodzi ona najprawdopodobniej ze zbiorów dawnego Muzeum PTK w Ostrowcu.

Jest to naczynie ceramiczne o łagodnej formie i niewyodrębnionym, zaokrąglonym dnie oraz prostym wylewie, oddzielonym od brzuśca delikatną listwą plastyczną. Po wewnętrznej stronie wylewu widoczny jest rant na pokrywkę. Misa stoi na trzech nóżkach zwężających się od nasady ku końcom. Posiada dość szerokie, taśmowe ucho. Brzusiec naczynia ozdobiony został ornamentem łuskowym powyżej największej wydętości.

Misa została wykonana z białej gliny kaolinowej. Charakteryzuje się ona jasno-szarobrunatną barwą. Naczynie zostało wykonane metodą toczenia na kole garncarskim. W kilku miejscach naczynia zachowały się ślady żółtej polewy.

Stan zachowania zabytku oceniono jako dobry. Widoczne są na nim drobne uszkodzenia w postaci dwóch pęknięć przebiegających od krawędzi wylewu w kierunku dna, wyszczerbień przy krawędzi wylewu i braku fragmentu jednej z nóżek. Na brzuścu widoczny jest współczesny numer 733, a na dnie napis „Ruda Kościelna”. Średnica naczynia wynosi ok. 22 cm, a jego wysokość ok. 13 cm.

Naczynia ceramiczne na trzech nóżkach z zaokrąglonym dnem z okresu nowożytnego najczęściej określane są jako trójnóżki, grapeny lub patelnie i zapewne taką właśnie funkcję pełniły. Były naczyniami używanymi do przyrządzania różnych półpłynnych lub stałych potraw na głębokim ogniu. Mogły służyć do gotowania gęstych potraw, duszenia mięs, gotowania wody, a także do przechowywania żaru lub jako przenośne piecyki. Trójnóżki były używane także w warsztatach rzemieślniczych i w laboratoriach aptekarskich do rozmaitych celów, takich jak topienie metali czy rozpuszczanie kleju. Naczynia na trzech nóżkach z taśmowatym uchem, takie jak zabytek Rudy Kościelnej mogły służyć także do czerpania wody. Wiele trójnóżków nosi ślady okopcenia, zacieków i resztek pożywienia, które w nich przyrządzano. Pokrywano je polewą lub szkliwem, by uniemożliwić przywieranie potraw i ułatwić czyszczenie naczynia.

Pojawiły się one w materiale archeologicznym w okresie późnego średniowiecza, a używano ich aż do początku XX wieku. Okres ich największej popularności przypada na wiek XVII i XVIII. Naczynie z Rudy Kościelnej datowane jest na XVIII-XIX wiek. Podobne naczynia znane są ze stanowisk miejskich, zamków i pozostałości wsi z obszaru całej Polski. Były one bardzo popularne i powszechnie używane. Nóżkę i fragment dna podobnego trójnożnego naczynia glazurowanego, pochodzącego z pierwszej połowy XVI w. odnaleziono w czasie wykopalisk na rynku w Solcu nad Wisłą (woj. mazowieckie, pow. lipski). Zabytek z Rudy Kościelnej należy zatem zaliczyć do pospolitych naczyń kuchennych, powszechnie używanych w okresie nowożytnym na ziemiach polskich.

Opr. dr Szymon Modzelewski – Dział Archeologii MHA