Twardowski na kogucie

Pan Twardowski to bohater licznych baśni i legend, o którym pisali m. in. Adam Mickiewicz czy Józef Ignacy Kraszewski. Twardowski – podróżujący na kogucie szlachcic, który sprzedał duszę diabłu w zamian za wielką wiedzę i znajomość magii, to oczywiście bohater fikcyjny, choć nakreślony ponoć na podstawie życiorysu postaci historycznej. Według niektórych, pierwowzorem postaci był Jan Twardowski, alchemik na dworze Zygmunta Augusta. Według innych mógł to być pochodzący z Norymbergii czarnoksiężnik Laurentius Duranovius, czyli Lorenz Dhur („durus” to „twardy”). Postać Twardowskiego po raz pierwszy pojawia się dziele Łukasza Górnickiego „Dworzanin polski” z 1566 roku.

W zbiorach naszego Muzeum znajduje się kilka obiektów porcelanowych, które zostały wykonane według projektów związanego przez jakiś czas z „Ćmielowem” doskonałego artysty rzeźbiarza, Franciszka Kalfasa. Jedną z jego prac jest porcelanowa figurka „Twardowski na kogucie”, prezentowana na otwartej niedawno w Pałacu Wielopolskich stałej wystawie sztuki. Dzieło jest przykładem trudnego pod względem technicznym wyzwania, z którym jednak autor poradził sobie znakomicie. Podstawa figurki została zaprojektowana w postaci obłego pagórka, na którym wspiera się sylwetka ptaka w pełnym „galopie”, o wyrazistych oczach, z wyciągniętym do przodu dziobem i dużymi szponami. Na grzbiecie koguta widzimy mocno pochyloną sylwetkę jeźdźca w polskim stroju szlacheckim, z wyciągniętą do tyłu ręką.

Postać przedstawiono nieco karykaturalnie – szlachcic ma ogromne, sumiaste wąsy, a na głowie charakterystyczną fryzurę w postaci „czuba”. Figurka o wysokości 9,8 cm i wymiarach podstawy 3,7 x 7,2 cm jest malowana ręcznie. Jej kolorystyka jest stonowana, barwa ciepła. Obiekt prezentowano na wystawie artystycznej zorganizowanej w Krakowie w 1945 roku. W katalogu tej ekspozycji występuje jako „Podróż Pana Twardowskiego na księżyc”.

Autor dzieła, Franciszek Kalfas urodził się 21 maja 1898 roku w Cięcinie na Żywiecczyźnie. W latach 1920-1922 kształcił się w Państwowej Szkole Przemysłu Drzewnego w Zakopanem, następnie ukończył studia w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Krakowie. Od 1928 roku Kalfas należał do Zrzeszenia Artystów Plastyków „Zwornik”. Podczas wojny, w latach 1942-1944 artysta ukrywał się w fabryce porcelany w Ćmielowie. W zakładzie pełnił funkcję projektanta i kierownika artystycznego, a owocem jego zaledwie kilkuletniej działalności w Ćmielowie były liczne projekty figurek, przedmiotów dekoracyjnych i naczyń. Tuż po wojnie został wykładowcą w krakowskim Instytucie Sztuk Pięknych, a następnie kierownikiem Pracowni Rzeźby Studium Ogólnego ASP w Krakowie, skąd po kilku latach przeszedł na Wydział Architektury Wnętrz na tej samej uczelni. Zmarł w 1968 roku w Krakowie.

Opr.: B. Dzioba