Tłuk krzemienny

Wśród pradziejowych narzędzi znajdujących się w zbiorach Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim wyróżniają się przedmioty używane do obróbki krzemienia i innych rodzajów skał. Jednym z nich jest tłuk krzemienny znaleziony na polu górniczym w Krzemionkach.

Pochodzi on z okresu neolitu i jest związany z działalnością produkcyjną prowadzoną w sąsiedztwie kopalń.

Przedmiot, o którym mowa został wykonany z krzemienia pasiastego. Charakteryzuje się nieregularnym kształtem i jest lekko spłaszczony. Jego przekrój zbliżony jest do czworokątnego. Maksymalna długość tłuka wynosi 5,6 cm, a jego maksymalna grubość 3,8 cm. Krawędzie noszą ślady użytkowania i są pozbijane przez uderzenia. Stan zachowania narzędzia został oceniony jako dobry. Na powierzchni widoczne są numery inwentarzowe i napis „Krzemionki 208”.

Do podstawowej obróbki krzemiennych konkrecji, czyli surowiaków, służyły w pradziejach specjalne narzędzia zwane przez archeologów tłukami. Używano różnego rodzaju tłuków wykonanych z materiałów twardych (m.in. granitu i kwarcytu) i miękkich (kości i rogu). Te wykonane z krzemienia pasiastego należały do tłuków twardych i występowały najrzadziej. Różniły się one wielkością i kształtem. Najczęściej używano tłuków okrągłych, owalnych lub spłaszczonych. Rzadsze są tłuki o nieregularnym kształcie, do których należy opisywany zabytek. Tłuki musiały być wykonane z odpowiednio twardego materiału, który umożliwiał skuteczną obróbkę wytrzymałego i trudnego materiału, jakim jest krzemień. Charakterystyczne dla takich przedmiotów są ślady stłuczenia występujące na ich biegunach i krawędziach. Występują one także na powierzchni tłuka z Krzemionek i są świadectwem jego intensywnego używania.

Krzemienne tłuki służyły do wytwarzania innych narzędzi oraz jako pobijaki do uderzania innych narzędzi górniczych w trakcie pracy. Wielkość opisywanego tłuka sugeruje, że mógł on być używany przy obróbce innych narzędzi z krzemienia pasiastego.

Obróbka odbywała się już na powierzchni, w pracowniach krzemieniarskich usytuowanych w pobliżu szybów kopalnianych, a także w hałdach i dołach poszybowych. Pracowali tu krzemieniarze specjaliści w zakresie wytwarzania krzemiennych narzędzi. Za pomocą różnych tłuków wyrabiali półwytwory siekier i dłut, nadając określone formy konkrecjom krzemiennym i korygując ich krawędzie.

Tłuki kamienne i krzemienne w sąsiedztwie narzędzi górniczych odkryto m. in. w trakcie prac archeologicznych prowadzonych w rejonie lejka krasowego zwanego „Kałem Cebuli”. Narzędzia tego typu były odkrywane przez archeologów zarówno na terenie pola eksploatacyjnego, jak i w jego sąsiedztwie. Z obszaru kopalń znane są tzw. tłuki krawędziowe, wykonane z krzemienia i służące jako narzędzia górnicze. Tłuki znalezione na polu górniczym są śladem prac produkcyjnych wykonywanych przez krzemieniarzy kultury pucharów lejkowatych i kultury amfor kulistych.

Opr. dr Szymon Modzelewski – Dział Archeologii MHA