Album Jana Matejki

W związku z ustanowionym przez Senat RP Rokiem Jana Matejki, w Pałacu Wielopolskich trwa aktualnie wystawa „Jan Matejko zza kulis”, prezentująca kuluary pracy Mistrza. Korzystając z tej okazji, prezentujemy dziś związane z Artystą niezwykłe wydawnictwo znajdujące się w zbiorach naszego Muzeum – „Album Jana Matejki”.

Spiritus movens wydania tego dzieła był Salomon (Franciszek Salezy) Lewental (1841-1902), zasłużony dla polskiej kultury wydawca i księgarz warszawski. W 1865 roku założył tygodnik „Kłosy”, z którego „drzeworytni” wyszło wielu znakomitych drzeworytników. Jednym z najciekawszych, a zarazem pionierskich wydawnictw Lewentala był właśnie omawiany „Album Jana Matejki” z doskonałymi reprodukcjami drzeworytniczymi jego obrazów. Rysunki na klockach drzeworytniczych w większości wykonał sam Jan Matejko. Wyjątkiem są reprodukcje „Rejtana”, „Iwana Groźnego” oraz „Wieszczby ukraińskiego Lirnika”, odtworzone z wyjątkową precyzją przez Juliana Maszyńskiego (1847-1901) i Stanisława Ignacego Witkiewicza (1851-1915).

Publikacja ukazywała się w latach 1873-1876 w formie zeszytów, do których dołączono ozdobną oprawę. W albumie ukazane są wszystkie dzieła Jana Matejki, które do tego czasu ujrzały światło dzienne. Zawiera 49 tablic o wymiarach 40 x 60 cm z jednostronnie odbitymi drzeworytami. Drzeworyty umieszczone są pojedynczo lub po kilka na jednej tablicy. Każdą z nich poprzedza tekst objaśniający autorstwa Kazimierza Władysława Wójcickiego (1807-1912). Papier, który został wykorzystany do wydania albumu, Lewental zamawiał  specjalnie w „fabrykach krajowych”, tj. Moesa w Pilicy i Roeslera w Jeziornie, a wszystkie rysunki wyrytowane zostały w zakładzie drzeworytniczym „Kłosów”.  

Na pierwszej, nienumerowanej stronie tytułowej znajduje się tekst objaśniający autorstwa Kazimierza Władysława Wójcickiego, zaś na drugiej stronie tablica opatrzona portretem Jana Matejki, „zdjętym z fotografii” i wykonanym przez Floriana Cynka (1838-1912). Kolejne tablice to drzeworyty według dzieł Mistrza, które przedstawiają ważne sceny historyczne, m.in. „Kazanie Skargi”, „Batorego pod Pskowem” czy „Unię Lubelską”, a także portrety ważnych postaci historycznych i współczesnych Janowi Matejce. Obok powyższych tablic znajdują się również te, które przedstawiają widoki budowli i detale architektoniczne, m.in. z Krakowa, Lwowa, Żółkwi, Wiśnicza, zamku w Podhorcach. Drzeworyty wykonali m.in. Piotr Dyamentowski, Gustaw Hahle, Michał Kluczewski, Aleksander T. Regulski, Julian Schubeler, Andrzej Zajkowski, Feliks Zabłocki. Pełen spis autorów oraz ilustracji znajduje się na końcu albumu, jak również nota wydawcy S. Lewentala z datą „Warszawa 31 maja 1876”. Album posiada twardą oprawę, a na przednim licu widnieje tłoczony, złoty napis „Album Jana Matejki”.

W roku 1991 Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim poddało dzieło konserwacji w  Pracowni Konserwacji Zabytków w Rzeszowie.    

Opr.: B. Dzioba