Topór kamienny z Sarniej Zwoli

W zbiorach archeologicznych Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim znajdują się nie tylko ceramika czy narzędzia, ale także przykłady pradziejowego uzbrojenia. Wyróżnia się wśród nich znaleziony w miejscowości Sarnia Zwola (pow. ostrowiecki) topór kamienny z otworem.

Zabytek pochodzi z późnego neolitu. Jest to topór wykonany z drobnokrystalicznej skały wulkanicznej (magmowej) o barwie czarno-szarawej, prawdopodobnie z amfibolitu.

Pośrodku osi podłużnej topora został wywiercony okrągły otwór. W przekroju poprzecznym kształt przedmiotu zbliżony jest do trapezu. Ostrze topora ma kształt lekko łukowaty. Wszystkie powierzchnie topora zostały celowo wygładzone w procesie jego wytwarzania. Jedna z powierzchni bocznych przedmiotu jest mocno wyszlifowana z powodu długotrwałego używania jej jako osełki. Topór posiada skośny, schodkowaty obuch. Zabytek ma długość 13 cm, szerokość 2,2-2,5 cm i wysokość 3,9 cm. Jego grubość wynosi 2,9-3,6 cm.

Topory kamienne tego typu były przede wszystkim bronią służącą do walki w zwarciu. Podkreślały także status wojownika lub wodza, do którego należały. Wytwarzanie takich toporów w pradziejach było złożonym i długotrwałym procesem. Do ich produkcji wybierano odpowiednie fragmenty skał, które na początku obrabiano metodą obtłukiwania. Następnie przedmiot gładzono i szlifowano przy użyciu innych skał, piasku i wody, by nadać mu pożądany kształt. Używano w tym procesie płyt szlifierskich wytworzonych z innych twardych skał, np. z granitu. Okrągłe otwory służące do mocowania styliska topora wiercono za pomocą ręcznych świdrów łukowych. Wykorzystywano wiertła wykonane z kości i rogów zwierzęcych. Pradziejowi wytwórcy mogli używać także specjalnych świdrów z obciążeniem, osadzonych w drewnianych ramach.

Topór kamienny z Sarniej Zwoli jest zabytkiem późnoneolitycznej (eneolitycznej) kultury ceramiki sznurowej. Należy do typu V wg J. Machnika. Takie topory były używane bardzo szeroko i powszechnie, stanowiąc nie tylko element uzbrojenia, ale także przedmiot codziennego użytku. Mogły w niektórych przypadkach spełniać funkcję narzędzi używanych do rąbania i cięcia. W okresie 2800-2400 przed Chr. były ważnym emblematem wojowników wspomnianej kultury i ich podstawową bronią. Chowano je w grobach razem z użytkownikami. Wielką wagę przywiązywano do materiału, z którego wykonane były topory i do ich kształtu. Wskazuje to na ich wielkie znaczenie symboliczne. Na obszarze dzisiejszej Polski do produkcji wykorzystywano skały magmowe występujące na Dolnym Śląsku, szczególnie serpentynity, amfibolity, bazalty i gabro. Opisywany topór kamienny można wiązać z grupą krakowsko-sandomierską kultury ceramiki sznurowej. Podobne topory znaleziono w pochówkach tej kultury znanych z Malic Kościelnych.

Opr. dr Szymon Modzelewski – Dział Archeologii MHA