Naczynie wczesnośredniowieczne

W zbiorach archeologicznych Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim znajduje się charakterystyczne naczynie ceramiczne pochodzące z okresu wczesnego średniowiecza. Jest to ręcznie lepiony, niewielki garnek gliniany. Jest to naczynie wykonane techniką ręcznego lepienia.

Było ono także całkowicie obtaczane, a ślady po tej czynności widoczne są po stronie wewnętrznej. Obtaczanie było charakterystycznym sposobem kształtowania powierzchni wczesnośredniowiecznych naczyń. Często wykonywano je na kole garncarskim. Na zewnętrznej powierzchni naczynia widoczne są ślady wygładzania. Dno naczynia jest wklęsłe, a po jego zewnętrznej stronie odciśnięty został znak garncarski. Przy dnie widoczne są także ślady podsypki z sieczki i podważania naczynia. Zostało ono ozdobione ornamentem w postaci wykonanej rylcem linii poziomych żłobków w górnej części brzuśca.

Naczynie ma jednobarwny przełom. Jego stan zachowania został oceniony jako dobry. Jedynym uszkodzeniem jest złamanie części brzegu wylewu naczynia. Średnica wylewu garnka wynosi 8,5 cm, a średnica brzuśca 12 cm. Naczynie ma wysokość 9 centymetrów, a szerokość jego otworu wynosi 8,5 cm.

Naczynie zostało wykonane metodą taśmowo-ślizgową, co oznacza, że zostało zlepione ręcznie z taśm wykonanych z wilgotnej gliny, na kole garncarskim, przy wykorzystaniu momentu rotacji koła w czasie łączenia masy garncarskiej. Zostało ono także obtoczone na kole. Wykonano je z gliny z domieszką średnio- i gruboziarnistą. Naczynie ma kolor stalowy. Należy je zaliczyć do piątej grupy technicznej (GT V), czyli do naczyń całkowicie obtaczanych, wykonanych techniką taśmowo-ślizgową, a także do naczyń o formie baniastej.

Opisywany przedmiot został znaleziony w Ostrowcu Świętokrzyskim, w rejonie wczesnośredniowiecznego stanowiska archeologicznego, znajdującego się w obszarze miasta znanym pod lokalną nazwą „Ostrówek” (AZP 84-70, Ostrowiec Świętokrzyski, st. 1-1). Jest to osada datowana na XI-XII w., identyfikowana z najstarszą, przedlokacyjną częścią miasta znaną ze źródeł historycznych pod nazwą Ostrów. Położona jest ona na północnym skraju Wyżyny Sandomierskiej i zajmuje powierzchnię ponad 15 hektarów. Na obszarze Szewny i południowej części dzisiejszego Ostrowca archeolodzy zarejestrowali spore skupisko stanowisk pochodzących z okresu wczesnego średniowiecza.

Naczynia takie jak, to które zostało znalezione na „Ostrówku” wykonywali we wczesnym średniowieczu wyspecjalizowani garncarze w swoich warsztatach. Pozyskiwali oni najpierw surową glinę, z której wytwarzali masę garncarską, stanowiącą surowiec przeznaczony do wyrobu naczyń. Do gliny dodawano różnorodne domieszki schudzające w postaci piasku lub pokruszonych otoczaków. Naczynia lepiono ręcznie i obtaczano na kole garncarskim, a następnie poddawano suszeniu i wypalaniu.

Naczynie z „Ostrówka” nosi na dnie charakterystyczny, odciskany znak garncarski w formie podwójnego krzyża zamkniętego w okręgu. Tego typu znaki o różnorodnej postaci występują na podstawach wielu wczesnośredniowiecznych naczyń z terenu Polski, m.in. z Sandomierza i Wiślicy. Znaki te są dla badaczy dość zagadkowe i mimo wielu prób wyjaśnienia ich funkcji i znaczenia, nie udało się sformułować na ten temat hipotezy akceptowanej przez większość specjalistów. Podobne znaki znane są nie tylko z terenów zamieszkanych przez Słowian, ale także z Niemiec, Francji i Włoch, oraz z obszarów zamieszkiwanych we wczesnym średniowieczu przez ludy koczownicze, takie jak Awarowie, czy Protobułgarzy. Są tam jednak mniej liczne, niż na terytoriach słowiańskich. Niektóre ze znaków były odciskami koła garncarskiego, na którym znajdowała się matryca z symbolem, inne były odciskane za pomocą stempli lub ryte w miękkiej jeszcze glinie. Występują one przede wszystkim na naczyniach produkowanych od IX w. i drugiej połowy X w. po połowę XIII wieku.

Opr. dr Szymon Modzelewski – Dział Archeologii MHA