Rdzeń mezolityczny

W zbiorach archeologicznych Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim można znaleźć także przedmioty odnalezione poza granicami naszego kraju. Kolejny opisywany zabytek jest związany z pradziejowym krzemieniarstwem. Jest to rdzeń krzemienny znaleziony w Wielkiej Brytanii, a dokładnie w miejscowości Petworth znajdującej się w civil parish Petworth, w dystrykcie Chichester, w hrabstwie West Sussex, w regionie South East.

Zabytek został wykonany z lokalnego, prawdopodobnie kredowego krzemienia. Jest to rdzeń wiórowy, dwupiętowy o zmienionej orientacji. W przekroju poprzecznym ma kształt owalny. Odłupnia obejmuje ponad 80% obwodu zabytku. Pięta pierwotna rdzenia została przygotowana kilkoma odbiciami i posłużyła do odbicia niewielkich wiórów. Na powierzchni opisywanego rdzenia zachował się fragment kory konkrecji krzemiennej, z której przedmiot został wykonany.

Opisywany zabytek ma wysokość 5,5 cm. Jego szerokość wynosi 3,9 cm, a grubość 2,7 cm. Przedmiot ma zróżnicowaną barwę, od ciemnej do jasnoszarej. Został wykonany techniką rdzeniową. Stan zachowania obiektu określono jako szczątkowy, ponieważ rdzeń ten został silnie wykorzystany. Pierwotnie był to bowiem rdzeń jednopiętowy.

Rdzeń to według archeologów i prehistoryków fragment konkrecji krzemiennej (lub z innej łupliwej skały), od którego odbijano odłupki lub wióry w celu uzyskania pożądanego półsurowca do produkcji narzędzi lub broni. Wytwórca narzędzi uderzał tłukiem w odpowiednio przygotowaną i dobraną płaszczyznę surowiaka (bryły surowca) zwaną piętą, lub podstawą uderzeń, oddzielając od niego odłupki. Po oddzieleniu pierwszego odłupka bryła surowca stawała się rdzeniem. Na powierzchni rdzeni widoczne są negatywy po odbitych od ich powierzchni odłupkach lub wiórach. Płaszczyzna z widocznymi negatywami nazywana jest odłupnią. Proces eksploatacji rdzenia poprzedzany był zazwyczaj obróbką przygotowawczą (zaprawą). Polegała ona na oddzielaniu odłupków od powierzchni pięty i odłupni w celu ich przygotowania do dalszej obróbki.

Zabytek znalazł się w zbiorach Muzeum Historyczno-Archeologicznego jako dar od emerytowanego polskiego profesora zamieszkującego Petworth. Pozyskano go w roku 2008. Prowadzone niedawno badania archeologiczne wskazały, że okolice miasta Petworth i obszar hrabstwa West Sussex były zamieszkane przez ludzi w okresie mezolitu, który na Wyspach Brytyjskich przypada na lata 8800-4500 przed Chr. W omawianym regionie znane są pozostałości osadnictwa mezolitycznego z zachodniej części doliny rzeki Rother i z obszaru znanego jako Lower Greensand, na którym znajdują się piaski i piaskowce wieku kredowego. Dzięki prowadzonym w tym rejonie badaniom powierzchniowym udało się odkryć ślady bytności człowieka pochodzące z szerokiego okresu od paleolitu po epokę brązu. Najwięcej pozostałości mezolitycznych odkryto tu w obszarze na zachód o miejscowości Hesworth Common. Znaleziono tu wiele narzędzi wykonanych z krzemienia koloru szarego lub czarnego. Pokrywająca go kora wskazuje, że pochodził on z miejscowych wtórnych złóż zawartych w glinach występujących pod powierzchnią wzniesień. Z takiego właśnie surowca wykonano opisywany rdzeń. Był to doskonały materiał do wykonywania narzędzi. Konkrecje tego krzemienia były małe i nie przekraczały 10 cm średnicy. Materiały z omawianego obszaru należą do mezolitycznej kultury Horsham i zapewne tak należy zaklasyfikować opisywany rdzeń. Kultura ta rozwijała się w południowo-wschodniej Brytanii. W pobliżu Hesworth Common znaleziono wiele rdzeni krzemiennych wytworzonych przez przedstawicieli tej kultury. Są one bardzo różnorodne. Dominują rdzenie jedno- lub wielopiętowe. Większość była używana do produkcji wiórów lub wiórków, tak samo jak opisywany egzemplarz. Oprócz rdzeni znaleziono tu także liczne narzędzia mikrolityczne, skrobacze, odłupki, wióry i narzędzia retuszowane. Ludność mezolityczna kultury Horsham zamieszkiwała obszar Petworth prawdopodobnie około 8000-7000 lat przed Chr. Zajmowała się przede wszystkim łowiectwem i zbieractwem. Była przy tym bardzo mobilna, choć zakładała także obozowiska funkcjonujące przez dłuższy czas. To najprawdopodobniej z jej działalnością można powiązać opisywany zabytek.

Opr. dr Szymon Modzelewski – Dział Archeologii MHA