Karawaka

Jak pisał Benedykt Chmielowski w „Nowych Atenach” wydanych w 1745 roku: „Na wszystko złe, Bóg i natura obmyśliła sposoby i ratunek. (…) Różne wolno czynić wota w nieszczęściu, chorobie, czarach, ale potrzeba udać się i do remediów na to arte skoncypowanych”. Wśród tych „remediów’ wymienia m.in. talizman zwany karawaką, którego egzemplarz, pochodzący najprawdopodobniej z XVII wieku, przechowywany jest w zbiorach naszego Muzeum.

Karawaka to specyficzna forma krzyża o dwóch poprzecznych ramionach, którego nazwa pochodzi od hiszpańskiego miasta Caravaca. W tamtejszym sanktuarium znajduje się relikwiarz w takim właśnie kształcie, zawierający drugą co do wielkości część Drzewa Krzyża Świętego. Relikwiarz miał być pierwotnie własnością patriarchy jerozolimskiego Roberta, a do Hiszpanii przywieziony został w 1 połowie XIII wieku.

Za sprawą „Historii Mszy Ginezjusza” – legendy o jego cudownym pojawieniu się na Półwyspie Iberyjskim oraz nawróceniu emira Arbuzieta – cieszył się wielką popularnością. Jednak jego historia jako talizmanu, popularnego w całej Europie, także i w Polsce, datuje się od czasów soboru trydenckiego (1545-1563). Za najlepszą ochronę przeciwko zarazie, która wybuchła na początku obrad soboru, uznano właśnie karawakę, zwaną też krzyżem cholerycznym. Wtedy ten amulet uzyskał swoją ostateczną formę, a to za sprawą biskupa antiocheńskiego Leonarda, który wzbogacił krzyż o siedem krzyżyków i osiemnaście liter, pochodzących od pierwszych liter słów modlitwy Zachariasza. W Polsce, choć pojawiał się już wcześniej, największą popularność zyskał w wieku XVIII. Zachowane okazy, zwłaszcza te pochodzące z wcześniejszych stuleci, należą do unikatowych w polskich zbiorach.

Egzemplarz znajdujący się w zasobach naszego Muzeum został odlany z brązu. Belka pionowa mierzy 10 cm, belki poprzeczne 3,5 cm i 5,1 cm. Ramiona krzyża, jego podstawa i wierzchołek są zakończone rozszerzeniem. Sam wierzchołek ma przebity niewielki otwór umożliwiający zawieszenie. Litery i krzyżyki na jego awersie są wypukłe i ułożone w klasycznej kolejności słów modlitwy Zachariasza.

Prezentowana karawaka była przed wojną przechowywana w Muzeum PTK w Ostrowcu. Do zbiorów Muzeum Regionalnego (dziś MHA) została przekazana przez ostrowiecki Oddział PTTK w 1966 roku i była jednym z pierwszych zabytków tworzonego zasobu.

Opr.: Ł. Wójcik