Hutnicza dysza

Często bywa tak, że ze znaleziskami na pozór nieszczególnymi związana jest jakaś szczególna historia, a zabytki niepozorne przynoszą informacje dużej wagi. Tak było w przypadku naszego znaleziska. Natrafiono na nie w trakcie badań AZP prowadzonych przez pracowników naszego Muzeum na północnych obrzeżach Ostrowca.

W lasach otaczających miasto odkryto miejsce ze śladami osadnictwa z okresu wczesnego średniowiecza. Wskazywała na to liczna ceramika z przełomu X/XI w., a więc mniej więcej z czasów panowania Chrobrego. Co ciekawe, na stanowisku wystąpiły też w dużej ilości żużle wskazujące na produkcję hutniczą, choć do końca nie było wiadomo czy należy je łączyć z wczesnośredniowieczną ceramiką, czy też są świadectwem starszego wytopu jeszcze z okresu rzymskiego. Określenie charakteru stanowiska i wzajemnych relacji pomiędzy znaleziskami było trudne bez badań wykopaliskowych, w oparciu wyłącznie o drobne, niecharakterystyczne żużle występujące na powierzchni.

Jedno niepozorne znalezisko rozwiało wątpliwości. Był to fragment glinianej dyszy, okrągłej w przekroju, o długości 6 cm i średnicy 4 cm. Przedmiot ten był zakończeniem miecha służącego do wywołania dmuchu w piecu dymarskim. We wczesnym średniowieczu żelazo produkowano podobnie jak w starożytności, w niewielkich piecach zagłębionych w ziemię. Różniły się od tych starożytnych między innymi rodzajem stosowanego dmuchu, który był konieczny do uzyskania odpowiedniej temperatury i podtrzymania całego procesu. Przyjmuje się, że w starożytności piece pracowały w oparciu o dmuch naturalny. We wczesnym średniowieczu stosowano dmuch sztuczny, czego świadectwem są liczne znaleziska fragmentów glinianych dysz, które z kolei prawie w ogóle nie występują na stanowiskach hutniczych z okresu rzymskiego. Nasz fragment pochodzi z części wsuwanej do pieca, na co wskazuje jego mocno przepalony wylot.

Nasze znalezisko rzuca nowe światło na bogate dzieje hutnictwa żelaza w regionie. Okazuje się, że również we wczesnym średniowieczu, u progu polskiej państwowości produkowano nad Kamienną żelazo, choć nie wiemy kim byli owi hutnicy, dla kogo pracowali i kto był odbiorcą ich produktów.

Więcej na ten temat: https://erasmusminerator.blogspot.com/…/pomiedzy…

Opr. Kamil Kaptur – Dział Archeologii MHA