Popielnica z Sadowia

W zbiorach Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim możemy znaleźć naczynia, które pełniły w przeszłości niecodzienne funkcje. Jednym z nich jest gliniane naczynie znalezione w Sadowiu (pow. opatowski).

Jest to dwustożkowe naczynie o łagodnym załomie brzuśca, z lekko zwężającą się szyją, oddzieloną od brzuśca niewielkim załomem do wewnątrz. Wylew posiada lekko wychyloną na zewnątrz krawędź. Powierzchnia naczynia jest wygładzona i matowa. Brzusiec i przejście szyi naczynia w brzusiec zostały ozdobione ornamentem stempelkowym. Stan zachowania naczynia został oceniony jako dobry. Jest ono nieznacznie uszkodzone i brak mu fragmentu szyi. Widoczne są także pęknięcia na brzuścu.

Omawiane naczynie ma wysokość 14,5 cm, a jego średnica wynosi 20,5 cm. Otwór naczynia ma średnicę 14,5 cm, a grubość ścianek wynosi 0,6 cm. Średnica dna to 7 cm. Zostało ono ulepione ręcznie i wypalone.

Naczynie z Sadowia to popielnica, czyli pojemnik mieszczący spalone na stosie szczątki zmarłego. Złożone w popielnicy szczątki grzebano następnie w grobie na cmentarzysku. Popielnica z Sadowia, datowana na wczesną epokę żelaza, jest naczyniem wytworzonym przez ludność kultury pomorskiej, która rozwijała się na ziemiach polskich pomiędzy VII a III w. przed Chr. Powstała ona na bazie funkcjonującej na obszarze Pomorza Gdańskiego od schyłku epoki brązu grupy kaszubskiej kultury łużyckiej. Ludność kultury pomorskiej stosowała ciałopalny obrządek pogrzebowy. Spalone szczątki swoich zmarłych chowała w popielnicach na płaskich cmentarzyskach, często w skrzyniach zbudowanych z kamiennych głazów (najczęściej bloków piaskowca). Skrzynie mogły zawierać większą ilość popielnic. Popielnice nakrywano często dużym naczyniem zwanym kloszem. Popielnice z prochami zmarłych mogły być przed dłuższy czas przechowywane w innym miejscu, zanim ostatecznie trafiły do grobu. Niektóre popielnice (tzw. urny twarzowe) były zdobione wyobrażeniami rysów twarzy zmarłych i posiadało pokrywki przypominające nakrycia głowy. Zwyczaj kremacji zmarłych wiązał się z kultem Słońca i ognia oraz z wiarą w przewagę pierwiastka duchowego w człowieku. Upowszechnił się jeszcze w epoce brązu, ok. XIV-XII w. przed Chr., kiedy rozległe obszary kontynentu europejskiego objął krąg kultur pól popielnicowych. Jego częścią była kultura łużycka, funkcjonująca na obecnym obszarze Polski. To właśnie na zajętych przez nią obszarach upowszechnił się obrządek ciałopalny.

Popielnice niezdobione motywem twarzowym znane są z całego obszaru kultury pomorskiej. Groby podkloszowe kultury pomorskiej znane są m. in. z Ćmielowa, gdzie odkryto podobne popielnice, oraz z okolic Opatowa. W grobie kultury pomorskiej odkrytym przy ul. Kolejowej 14 w Ćmielowie odkryto podobnie zdobioną popielnicę, zaliczaną do typu II5B wg. Sylwestra Czopka. Popielnicę z Sadowia można datować na okres halsztacki.

Opr. dr Szymon Modzelewski – Dział Archeologii MHA