Amfora z Wojciechowic

W zbiorach Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim znajduje się ciekawy przedmiot, który uprzednio znajdował się w zbiorach Muzeum PTK w Ostrowcu. Został on rewindykowany z Muzeum Regionalnego w Radomiu. Jest to ceramiczna amfora znaleziona w miejscowości Wojciechowice (gm. Wojciechowice, pow. opatowski, woj. świętokrzyskie).

Naczynie ma kształt gruszkowaty. Posiada zaokrąglony brzusiec przechodzący w lekko stożkowatą i zwężającą się szyjkę. Na brzuścu umieszczono dwa niewielkie, spłaszczone ucha naczynia. Brzusiec został ozdobiony aplikami w postaci trzech opadających bruzd poniżej uch naczynia i kolejnych dwóch podwójnych bruzd. Krawędź wylewu jest lekko ścięta do wewnątrz. Naczynie ma kolor szarobrunatny. Liczy 21,2 cm wysokości i 19,8 cm średnicy. Amfora została ulepiona ręcznie przez ludzi należących do kultury mierzanowickiej. Charakterystyczne były dla niej naczynia o esowatym profilu, ozdobione listwami plastycznymi i aplikami, zupełnie tak jak w przypadku amfory z Wojciechowic. Ceramika kultury mierzanowickiej z Małopolski była bardzo zróżnicowana w poszczególnych regionach.

Naczynie znalezione w Wojciechowicach to amfora, czyli naczynie ceramiczne o wydłużonym lub pękatym brzuścu, z dwoma uchami, służące do przechowywania i transportu płynów lub produktów sypkich. Ceramiczne, pękate amfory z małymi uchami były używane już we wcześniejszych neolitycznych kulturach (np. w kulturze amfor kulistych). Amfory były używane w pradziejowej Eurazji od Europy, przez Kaukaz, aż po Chiny. Amfora z Wojciechowic mogła służyć do przechowywania płynów, takich jak np. rozpowszechnione w neolicie napoje alkoholowe. Analogiczne naczynia znajdowane są na cmentarzyskach i osadach kultury mierzanowickiej w Małopolsce. Podobne naczynia zostały odnalezione na innych stanowiskach archeologicznych z terenu Wyżyny Sandomierskiej.

Kultura mierzanowicka była kulturą wczesnej epoki brązu, funkcjonującą ok. 2300-1600 lat przed Chr. na obszarach dzisiejszej południowo-wschodniej Polski, Czech, Słowacji i zachodniej Ukrainy. Jej twórcy byli ostatnimi użytkownikami kopalń w Krzemionkach, którzy eksploatowali miejscowe złoża krzemienia pasiastego. Zakładali swoje osady w regionach o zróżnicowanej topografii. Niektóre grupy ludności kultury mierzanowickiej zadowalały się jednak mobilnym trybem życia i nie zakładały stałych, całorocznych osad, szczególnie w starszym okresie istnienia tego ugrupowania. Pozostałościami osad tej kultury są głównie zgrupowania jam zasobowych, które towarzyszyły budynkom mieszkalnym i gospodarczym, po których pozostały jamy posłupowe. Ludność kultury mierzanowickiej zajmowała się uprawą zbóż (pszenicy i jęczmienia), a także hodowlą zwierząt, która odgrywała dużą rolę w gospodarce, szczególnie w III tys. przed Chr. Hodowano bydło, owce, kozy i świnie. Mobilne pasterstwo było zajęciem sporej części ludności tej kultury. Chowała ona swoich zmarłych na cmentarzyskach, w prostych jamach grobowych, wraz z naczyniami ceramicznymi, bronią, narzędziami i ozdobami. Zwłoki umieszczano niekiedy w całunach, matach, bądź trumnach z wydrążonych pni drewnianych. Archeolodzy podzielili okres rozwoju kultury mierzanowickiej na 4 fazy: protomierzanowicką, wczesną, klasyczną i późną. Wywodziła się ona od wcześniejszych ugrupowań kultury ceramiki sznurowej i rozwijała się pod wpływem impulsów z kultury pucharów dzwonowatych. W klasycznej fazie rozwoju kultury mierzanowickiej uformowała się na jej obszarach stabilna sieć osadnicza. Ludność przechodziła od koczowniczego pasterstwa do osiadłego rolnictwa. Na terenie Wyżyny Sandomierskiej funkcjonowała grupa samborzecka kultury mierzanowickiej. To zapewne ludzie należący do tej grupy byli twórcami opisywanej amfory.

Opr. dr Szymon Modzelewski – Dział Archeologii MHA