Strefa wiedzy

Wzdłuż doliny Kamiennej rozsiane są liczne stanowiska hutnicze związane z centrum metalurgicznym, jakie funkcjonowało na przedpolach Gór Świętokrzyskich w pierwszych wiekach naszej ery. Przykładem niech będą opisywane już przez nas starożytne warsztaty hutnicze odkryte w Chmielowie czy parku pałacowym w Częstocicach, a kolejny znajdował się w nieodległym Bodzechowie.

Na północ od Ostrowca rozciąga się zwarty kompleks leśny sięgający Iłży i Skarżyska – Kamiennej. To Puszcza Iłżecka – lasy, które są pozostałością po dawnej, znacznie rozleglejszej średniowiecznej Puszczy Świętokrzyskiej.

Krynki to wieś, której początki sięgają zamierzchłych czasów. Ponoć w czasach przedchrześcijańskich nazwa osady brzmiała Gutanów i miał się tu znajdować ośrodek kultu pogańskiego. Dziś obiektem wyraźnie wyróżniającym się w pejzażu Krynek jest kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, którego historia jest bardzo ciekawa…

Przy trakcie z Ostrowca do Iłży istniały w XIX wieku dwie niewielkie, sąsiadujące ze sobą leśne osady o tej samej nazwie – Kaplica. Obie swą nazwę zawdzięczają znajdującemu się w pobliżu wyjątkowemu zabytkowi – gotyckiej kaplicy św. Katarzyny Aleksandryjskiej…

Obowiązywała zaledwie 14 miesięcy, będąc rozpaczliwą próbą ratunku Rzeczpospolitej, podjętą przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i zwolenników reform ustrojowych. Mowa o Konstytucji 3 Maja -dokumencie uchwalonym w 1791 roku.

Nadejście wiosny było zawsze wyczekiwanym i ważnym wydarzeniem, obudowanym wieloma wierzeniami i obrzędami. Wśród nich znajdziemy zapomniany zwyczaj wiosennych pochodów zwany Gaikiem, Maikiem lub Nowym Latkiem, korzeniami sięgający czasów pogańskich – kultu słowiańskiego bóstwa gościnności Radegasta lub Tura, bóstwa przyrody.

To, że jajko jest jednym z symboli i ważnym elementem Świąt Wielkanocnych, nikogo nie powinno dziwić, zważywszy, jakim jest wspaniałym przykładem odradzania się życia. Jajkiem, niczym opłatkiem wigilijnym, dzielimy się podczas wielkanocnego śniadania, składając sobie życzenia Radosnego Alleluja!

13 grudnia 1981 roku o godzinie 6 rano gen. Wojciech Jaruzelski w radiowo-telewizyjnym przemówieniu ogłosił przed Narodem wprowadzony tego samego dnia o północy stan wojenny. Nocą z 12 na 13 grudnia na ulice polskich miast wyjechały czołgi, wprowadzono godzinę milicyjną, a połączenia telefoniczne zostały odcięte. W stwarzanych przez siebie warunkach aparat państwowy dążył do zlikwidowania rosnącej w siłę opozycji antykomunistycznej.

W nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku rozpoczęło się powstanie przeciw Rosji. Przeszło do historii pod nazwą Powstania Listopadowego i było jednym z niewielu naszych zrywów, który miał realne szanse powodzenia. Główną przyczyną wybuchu powstania było nieprzestrzeganie przez władze rosyjskie konstytucji Królestwa Polskiego oraz prześladowania polskich organizacji niepodległościowych. Jedna z nich, zawiązana w warszawskiej Szkole Podchorążych Piechoty, jako pierwsza dała sygnał do walki.

Wydarzenia tzw. nocy listopadowej dały początek regularnej wojnie Królestwa Polskiego z Cesarstwem Rosyjskim. Wojna ta przeszła do historii jako Powstanie Listopadowe i miała realne szanse zakończyć się dla Polaków zwycięstwem oraz odzyskaniem niepodległości. Dlatego też powstanie to nadal jest wdzięcznym tematem licznych opracowań i polemik. My zaś przypominamy postać związaną z naszym regionem, która odegrała ważną rolę w insurekcji 1830 roku.

11 listopada 1918 roku to symboliczna data odzyskania przez Polskę niepodległości. Tego dnia wolna była Warszawa, wtedy też władzę nad polskimi oddziałami wojskowymi objął Józef Piłsudski. Trzeba jednak pamiętać, że odzyskiwanie niepodległości było procesem który trwał dłuższy czas i nie wszędzie przebiegał tak samo. A jak wyglądały te dni w Ostrowcu Świętokrzyskim?

Kowalstwo znane jest od kiedy człowiek nauczył się wytapiać metale z rud. Rozwinęło się wraz z upowszechnieniem żelaza, a z czasem zawód ten urósł do rangi poważanego i cenionego rzemiosła. Począwszy od średniowiecza kowale dzielili się na „wiejskich” i „miejskich”, czyli cechowych.

Wojtosem zwał się ów mistrz, który w 1790 roku miał zjednoczyć ćmielowskich garncarzy, aby działając razem, jakość wyrobów podnieśli i wydajniej pracowali. A pamiątką po tym jest nazwa osady, gdzie ta produkcja funkcjonowała – Podwojtostwo. Tak można streścić legendę o początkach jednej z najstarszych polskich marek, czyli ćmielowskiej porcelanie. Czy w legendzie tej, do dziś żywej, jest choćby ziarno prawdy?

Przemierzając szlak regionalnej architektury drewnianej, nie sposób pominąć okazałego młyna wodnego usadowionego przy brzegu rzeki Kamiennej w Stokach Dużych w gminie Ćmielów. Choć zachowany budynek pochodzi z początku XX wieku, to historia osady młyńskiej sięga głęboko w przeszłość.

Jedną ze szkół, która zaczęła działać po ukazaniu się w 1919 r. dekretu o obowiązku szkolnym, była szkoła w Kurzaczach nieopodal Ostrowca, położonych wówczas w gminie Częstocice. Dom wynajęty od rodziny Płatków przeznaczono na szkołę i mieszkanie dla nauczyciela.

W niewielkiej odległości od Ostrowca Świętokrzyskiego znajduje się wyjątkowe w skali regionu miejsce – Ptkanów. To przykościelna osada leżąca na Wyżynie Opatowskiej pomiędzy wsiami Podole i Lipowa, w której znajduje się średniowieczny kościół otoczony nowożytnym murem obronnym z bastionami i basztami.

Odwiedzając Pałac Wielopolskich warto zboczyć z głównej trasy i w Częstocicach skręcić na zachód, by po około 5 kilometrach znaleźć się w  Mychowie. Znajduje się tu wyjątkowy zabytek – pozostałość średniowiecznej rezydencji obronnej rodu Rawitów.

Jedna z nowszych ulic w naszym mieście doczekała się swojego patrona. Droga, położona we wschodniej części miasta i przecinająca tzw. łąki denkowskie od niedawna nosi nazwę Księcia Janusza Ostrogskiego. Wybór patrona w tej lokalizacji jest symboliczny – ulica łączy dwa, niegdyś odrębne i należące do księcia miasta – Denków i Ostrowiec.

W sobotę 10 października 1942 r. niemieckie władze okupacyjne rozpoczęły likwidację tzw. dużego getta w Ostrowcu Świętokrzyskim. W połowie 1942 r. w wyniku przesiedleń z innych miejscowości, między innymi z Sandomierza, w getcie w Ostrowcu przebywało około 15-16 000 osób pochodzenia żydowskiego.

Podstawowym problemem każdego rozwijającego się miasta było zaopatrzenie mieszkańców w wodę pitną. Nie inaczej było w Ostrowcu na początku XX wieku. Wprawdzie miasto położone nad rzeką Kamienną mogło korzystać z jej wody, lecz głównie do celów przemysłowych.

Przenieśmy się do cukierni „Amida Palace”, mieszczącej się niegdyś w kamienicy przy Alei 3 Maja 5 w Ostrowcu – w budynku dzisiejszego PTTK. I choć o restauracjach i kawiarniach działających w okresie międzywojennym w naszym mieście wiadomo niewiele, to akurat o tym lokalu jesteśmy w stanie powiedzieć nieco więcej.

27 grudnia 1905 roku Ostrowiecki Komitet Robotniczy Polskiej Partii Socjalistycznej w odpowiedzi na manifest Centralnego Komitetu Robotniczego PPS proklamował tzw. Republikę Ostrowiecką. Ustanowienie samorządu rewolucyjnego było związane z rewolucją, która wstrząsnęła Cesarstwem Rosyjskim w latach 1904-1906.

Mord na 29 mieszkańcach Ostrowca Świętokrzyskiego dokonany 30 września 1942 roku był jednym z wielu tragicznych epizodów II wojny światowej. W latach po wojnie stał się dla mieszkańców miasta symbolem czasów niemieckiej okupacji.

7 lutego 1847 roku w Ostrowcu urodził się Walenty Milczarski, weteran powstania styczniowego. Pochodził z rodziny o patriotycznych tradycjach. Jego dziadek wziął udział w insurekcji kościuszkowskiej, natomiast ojciec został odznaczony Orderem Virtuti Militari…