UNESCO

6 lipca 2019 r. miało miejsce niezwykłe wydarzenie. Podczas 43. Sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w Baku (Republika Azerbejdżanu) Krzemionkowski Region Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia Pasiastego został wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO. Jest to szesnaste miejsce z Polski, które znalazło się na tej prestiżowej liście. Wcześniej doceniono m.in. Stare Miasto w Krakowie, Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni oraz Kopalnię rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach. 2019 rok okazał się szczęśliwy także dla np. Pagan – dawnej stolicy Birmy, słynnego „różowego miasta” Dźajpur w Indiach, czy starożytnego Babilonu.

Wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO to efekt wieloletniej pracy szerokiego grona osób. Sam pomysł zrodził się w polskim środowisku archeologicznym pod koniec lat 90. XX w., ale na realizację trzeba było czekać jeszcze półtorej dekady. Pierwszym krokiem w stronę UNESCO było przygotowanie wniosku o przyjęcie Krzemionek na tzw. Polską listę informacyjną (Tentative List). Prace nad wnioskiem rozpoczęły się w 2014 roku. Taki dokument, przygotowany przez archeologów Muzeum Archeologicznego i Rezerwatu Krzemionki: Artura Jedynaka i Kamila Kaptura, umożliwił przyjęcie Krzemionek w 2016 roku jako oficjalnego kandydata do wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa. W tym samym roku rozpoczęły się prace nad wnioskiem nominacyjnym dla Krzemionkowskiego Regionu Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia Pasiastego składającego się z pól górniczych: Krzemionki, Borownia i Korycizna, oraz osady Gawroniec (autorzy: Barry Gamble, Artur Jedynak, Jacek Lech, Kamil Kaptur, Magdalena Uryś-Godek, Zuzanna Zezol we współpracy z ekspertami: Katarzyna Piotrowska, Jerzy Tomasz Bąbel, Zenon Duda, Jadwiga Anna Barga-Więcławska). Liczący 394 strony wniosek został złożony przez Polskę w styczniu 2018 r. w Centrum Światowego Dziedzictwa w Paryżu. Kolejnym etapem było przygotowanie Planu Zarządzania dla zgłoszonego regionu. Dokument ten wykonał  zespół w składzie: Waldemar Affelt, Jacek Dąbrowski, Artur Jedynak, Julian Kołodziej, Grażyna Krumeich, Ewa Nekanda-Trepka, Eufrozyna Piątek, Katarzyna Szczerbińska-Tercjak, Michał Smoktunowicz, Bogusław Szmygin, Bartosz Walczak. Następnie wniosek został poddany ocenie przez Centrum Światowego Dziedzictwa. Jej ważnym elementem była wizyta eksperta ICOMOS w Krzemionkach. W czasie tej wizyty zostały przeprowadzone m. in. wizje lokalne na terenach objętych wnioskiem. Rok 2019 to decyzja o połączeniu sił na rzecz Krzemionkowskiego Regionu Pradziejowego Górnictwa Krzemienia Pasiastego. 19 lutego porozumienie o współpracy zawarły następujące instytucje: Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim, Powiat Ostrowiecki, Powiat Opatowski, Gmina Bodzechów, Gmina Ćmielów, Gmina Ożarów, Nadleśnictwo w Ostrowcu Świętokrzyskim, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Kielcach. W czerwcu natomiast władze gmin Bodzechów, Ćmielów i Ożarów podpisały list intencyjny w sprawie utworzenia parku kulturowego. Wszystkie te działania doprowadziły do tego, że podczas 43. Sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w Baku, w obecności polskiej delegacji składającej się z przedstawicieli NID, MKiDN, Stałego Przedstawicielstwa RP przy UNESCO i naszego muzeum, Krzemionkowski Region Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia Pasiastego został wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Chcielibyśmy podziękować wszystkim, którzy aktywnie współpracowali przy wniosku i wnieśli wkład w ostateczny sukces. Obecność na Liście światowego dziedzictwa UNESCO zawdzięczamy wymienionym wyżej autorom wniosku oraz następującym osobom: Katarzyna Piotrowska – Kierownik Zespołu ds. światowego dziedzictwa NID, Jerzy Tomasz Bąbel – archeolog, ekspert niezależny, Zenon Duda – górnik, ekspert niezależny, Jadwiga Anna Barga-Więcławska – przyrodnik, malakolog, ekspert niezależny, Magdalena Gawin – Minister, Generalny Konserwator Zabytków, Bartosz Skaldawski – Dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa, Arkadiusz Łukawski – Zespół ds. światowego dziedzictwa NID, Anna Marconi-Betka – Zespół ds. światowego dziedzictwa NID, Barbara Furmanik – Zespół ds. światowego dziedzictwa NID, Agata Byszewska – Zespół ds. światowego dziedzictwa NID, Marek Konopka – Wiceprezes ICOMOS Polska, Jacek Purchla – Przewodniczący Polskiego Komitetu ds. UNESCO, Sławomir Ratajski – Sekretarz Generalny, Polski Komitet ds. UNESCO, Krystyna Żurek – Ambasador, Dyrektor Departamentu Narodów Zjednoczonych i Praw Człowieka MSZ, Róża Karlikowska – MSZ Stałe Przedstawicielstwo RP przy UNESCO.

Certyfikat potwierdzający wpis Krzemionkowskiego regionu prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO trafił do Muzeum Archeologicznego i Rezerwatu Krzemionki 19 września 2019 r. Miała wtedy miejsce uroczystość wręczenia dokumentu, która odbyła się w Departamencie Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Z ramienia muzeum udział w spotkaniu wzięli p.o. dyrektora Beata Kobiałka i archeolog, współautor wniosku Artur Jedynak.

Obecnie trwają prace nad utworzeniem Parku Kulturowego Pradziejowego Górnictwa Krzemienia na Kamienną. To działanie jest niezmierne istotne ze względu na konieczność stworzenia jednolitego i spójnego systemu zarządzania wszystkimi czterema komponentami dobra światowego dziedzictwa oraz wprowadzenie odpowiedniej ochrony stref buforowych (otuliny poszczególnych elementów).