Górnicy z Krzemionek

Na terenie pola górniczego w Krzemionkach nie istniało stałe osadnictwo, głównie z powodu braku źródeł wody pitnej, którą trzeba tu było dostarczać z zewnątrz. Obróbki półwytworów narzędzi krzemiennych wykonanych z surowca wydobytego w kopalniach dokonywano na pobliskich stanowiskach, takich jak Boria i Lemierze. Najprawdopodobniej górnicy z Krzemionek zamieszkiwali rozległą osadę kultury pucharów lejkowatych na ograniczonym lessowymi wąwozami wzgórzu Gawroniec-Pałyga w Ćmielowie, wznoszącym się nad doliną rzeki Kamiennej, na północnym skraju Wyżyny Sandomierskiej. Na Gawrońcu, oprócz domostw mieszkańców, znajdowały się także liczne pracownie krzemieniarskie. Mieszkańcy zajmowali się produkcją ceramiczną, krzemieniarstwem, oraz metalurgią miedzi. Zachowały się ślady ziemianek i półziemianek, oraz niezbyt licznych budynków naziemnych. Odpady produkcyjne świadczą o intensywnej obróbce krzemienia pasiastego i świeciechowskiego. Wytwarzano tu głównie siekiery i wióry krzemienne. Mieszkańcy Gawrońca odgrywali kluczową rolę w eksploatacji i przetwarzaniu pobliskich surowców krzemiennych. Produkowali także różnorodną ceramikę zajmowali się tkactwem. Ich głównym zajęciem było oczywiście rolnictwo i hodowla bydła, trzody chlewnej, kóz i owiec. Osiedle na Gawrońcu istniało pomiędzy 3500 a 3200 lat przed Chr. Ale krzemieniarskie pracownie istniały także na terenie innych okolicznych osad.  Na pobliskim obszarze żyznej Wyżyny Sandomierskiej już od V tys. przed Chr. istniały liczne wioski zakładane przez rozmaite grupy ludności. Spora liczba osad kultury amfor kulistych (neolit) i kultury mierzanowickiej (epoka brązu) istniała na Wyżynie Sandomierskiej i w dolinach Gierczanki i Obręczówki (np. Krzczonowice, Mierzanowice, Stryczowice, Zawichost), gdzie panowały bardzo dobre warunki dla uprawy ziemi i osadnictwa. Prawdopodobnie górnicy krzemionkowscy byli związani z Gawrońcem i wymienionymi wyżej osadami. W Krzczonowicach, położonych w północnej części Wyżyny Sandomierskiej, na lessowym wzgórzu nad Krzczonowianką i Obręczówką istniało osiedle z neolitycznej kultury amfor kulistych. Było ono zamieszkane około 2716-2069 lat przed Chr. Mieszkańcy zajmowali się m. in. wytwarzaniem ceramiki i krzemiennych narzędzi. Nie odkryto dotąd żadnych grobów górników. Na długim, lessowym wzgórzu nad rzeką Przepaść na Wyżynie sandomierskiej istniała osada w Mierzanowicach, od której nazwę wzięła kultura mierzanowicka z wczesnej epoki brązu. Mierzanowice były zamieszkane od wczesnego neolitu do epoki brązu. Zamieszkiwała tu ludność kultury pucharów lejkowatych, amfor kulistych, kultury ceramiki sznurowej, kultury złockiej, oraz kultury mierzanowickiej. Jest to stanowisko kluczowe dla rekonstrukcji przeszłości południowo-wschodniej Polski na przełomie neolitu i epoki brązu. W Mierzanowicach znaleziono narzędzia górnicze z czasów kultury amfor kulistych – uszkodzoną krzemienną siekierę i klin z poroża. Na terenie innych osad kultury mierzanowickiej (Stryczowice, Lemierze) odnaleziono uważane za narzędzia górnicze grace krzemienne. Osada w Lemierzach była również zamieszkana w neolicie i w epoce brązu, najpierw przez ludność kultur pucharów lejkowatych i amfor kulistych, a kultur mierzanowickiej, trzcinieckiej i łużyckiej. Istniały tu warsztaty, w których produkowano siekiery z krzemienia pasiastego. W Rudce Bałtowskiej, na lewym brzegu Kamiennej wytwarzano siekierki i inne narzędzia z krzemienia czekoladowego i świeciechowskiego. Różne grupy ludności zasiedlały tę okolicę od paleolitu do okresu wpływów rzymskich. W rudzie Kościelnej, obok kopalni borownia istniało osiedle kultury pucharów lejkowatych i kultury mierzanowickiej, w której także produkowano narzędzia z krzemienia. Twórcami kopalń w Krzemionkach byli zatem górnicy pochodzący ze środowiska kultury pucharów lejkowatych i amfor kulistych (IV i III tysiąclecie przed Chr.) i kultury mierzanowickiej (pierwsza połowa II tysiąclecia przed Chr.), zamieszkujący pobliskie obszary doliny rzeki Kamiennej i Wyżyny Sandomierskiej.